poniedziałek, 30 września 2013

Konserwacja druków Melanchtona (cz.1)

Zanim o konserwacji na początek słów kilka o samej książce, troszkę o historii i nieco szerzej o technice wykonania. Książka, która była przedmiotem konserwacji to trzy współoprawne druki Melanchtona (sygn. Ob.7.II.7147-7149) - wybitnego humanisty, pedagoga i pisarza, który również intensywnie udzielał się w dziedzinie teologii, choć teologiem z wykształcenia nie był. Druki o których mowa pochodzą z pierwszej połowy XVI w. i są komentarzami autora do tekstów z Nowego Testamentu. I właściwie jeśli chodzi o tematykę książki to tyle, bo zgłębianie jej treści nie było naszym zadaniem. Warto wspomnieć, że piśmiennictwo teologiczne, zwłaszcza z czasów reformacji i kontrreformacji stanowi znaczną część zbioru starych druków Biblioteki Elbląskiej. Pisma Lutra i Melanchtona, często w wydaniach wielotomowych zajmują wiele miejsca na półkach (ale spokojnie, równie dużo miejsca zajmują książki z dziedzin o wiele bardziej interesujących). Obecność licznie występującej literatury teologicznej ściśle wiąże się z religijnym charakterem dawnego Gimnazjum Elbląskiego, które było pierwszą w Polsce szkołą innowierczą, stworzoną z myślą o utrwaleniu reformacji w mieście oraz wychowywania grona jej popularyzatorów.

Strona tytułowa pierwszego z druków.

Teksty Melanchtona zostały wydrukowane antykwą, po łacinie, a tytuły dzieł umieszczono w ozdobnych, drzeworytowych ramkach, charakterystycznych dla druków reformacyjnych. Na stronie poprzedzającej kartę tytułową widnieje ekslibris rękopiśmienny, który wskazuje na jednego z właścicieli książki – Henricus’a Dickhoff’a oraz łacińska sentencja Omnia si perdas, famam servare memento Qua semel amissa, postea nullus eris. [Nawet jeśli wszystko stracisz, pamiętaj, żeby zachować dobre imię, bo kto raz je utraci, potem już go nie odzyska]. H. Dickhoff z pewnością nie był jedynym właścicielem tej książki. Na karcie tytułowej wycięto fragment prawego narożnika, gdzie prawdopodobnie znajdował się podpis poprzedniego właściciela druku (zobacz na zdjęciu wyżej).

Ekslibris rękopiśmienny oraz łacińska sentencja Omnia si perdas, famam servare memento Qua semel amissa, postea nullus eris.

Książka została wydrukowana na papierze ręcznie czerpanym, żeberkowym opatrzonym filigranami. Filigranem nazywamy znak wodny w papierze pozostawiony przez sito czerpalne, do którego przymocowano specjalną drucianą formę. Podczas czerpania papieru, włókna zsuwały się z drucianej formy tworząc w papierze widoczny pod światło zarys przedmiotów, liter, ornamentów itp.
Przykłady filigranów z druków Melanchtona, od lewej: głowa wołu, filigran literowy MC oraz korona.

Karty zostały zszyte ręcznie nicią na cztery skórzane paski, nazywane zwięzami. Na zdjęciach poniżej jest to bardzo dobrze widoczne, niestety dlatego, że na grzbiecie książki znajdował się bardzo duży ubytek skóry.

 


Okładkę książki stanowią drewniane deseczki obleczone w brązową skórę, której zdobienia wskazują na wykonanie jej w warsztacie niderlandzkim.Skórzane obleczenie zarówno na przedniej, jak i tylnej okładzinie posiada ślepe tłoczenia wykonane plakietą. Tzw. oprawa plakietowa była bardzo popularna w Niderlandach. Po raz pierwszy zastosował ją w XIII w. amsterdamki introligator Wouter van Duffel i była ona powszechna aż do połowy XVI w. Motywem głównym umieszczonym na większych plakietach jest biegnąca esowato wić roślinna z umieszczonym wewnątrz każdego zwoju przedstawieniem zwierzęcia (orła, dzika, psa). W bordiurze zewnętrznej obu plakiet widnieją dwa różne teksty. Jednego z nich, z powodu złego stanu zachowania skórzanego obleczenia, nie udało się odczytać w całości, drugi natomiast brzmi: Deus det nobis suam pacem et post mortemvitam etetnam amen [Bóg mógłby dać nam swój pokój i po śmierci życie wieczne amen]. Książka została zaopatrzona w proste, płaskie okucia oraz mosiężne haczykowe zapinki o formie charakterystycznej dla epoki renesansu i reformacji. Klamerka (zachowała się tyko jedna) w kształcie litery T została ozdobiona grawerunkiem w formie wiązek linii i zamocowana do skórzanego paska, który przytwierdzono za pomocą blaszki i gwoździka do tylnej okładziny. 

Widok przedniej okładki książki oraz zbliżenie ornamentu (widoczne cztery przedstawienia zwierząt, m.in. psa i dzika)

Mosiężna zapinka zamocowana jest na skórzanym pasku (przed konserwacją książka się nie zamykała). Narożniki okładki posiadały proste okucia.



Literatura
Encyklopedia Wiedzy o Książce, pod red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski, Wrocław, Warszawa, Kraków 1971r.
E. PH. Goldschmidt, M. A. Cantab, Gothic & Renaissance Bookbindigs. Exemplified and illustrated from the autor’s collection, second unchanged edition, volume II, plates – photographs, Amsterdam 1967, tab. XLV.

J. Hochleitner, Życie kulturalne Elbląga na przełomie XVI i XVII stulecia, w: Biblioteka Elbląska 1601-2001, Materiały z sesji naukowej zorganizowanej z okazji 400-lecia Biblioteki Elbląskiej, Elbląg 23 XI 2001r., Zbiór referatów pod red. W. Długokęckiego, Elbląg 2001, s. 9.
M. Pawlak, Dzieje gimnazjum elbląskiego w latach 1735-1772, Olsztyn 1972, s. 24.

Brak komentarzy :

Prześlij komentarz