Książki elbląskich lekarzy

Książki o medycynie i farmacji stanowią jeden z najciekawszych podzbiorów tematycznych w kolekcji starych druków Biblioteki Elbląskiej. Tematyka medyczna wykraczała poza program nauczania Gimnazjum Elbląskiego, stąd książki tego rodzaju nie były zbierane systematycznie z myślą o bieżących potrzebach uczniów. Wielu alumnów kontynuowało jednak naukę na poziomie uniwersyteckim studiując właśnie medycynę lub przygotowując się do pracy w aptece. W trakcie studiów i ewentualnie praktyki nabywali różnorodne książki – od podręczników, tablic anatomicznych, po dysertacje czy traktaty naukowe prezentujące najnowsze odkrycia naukowe. Później niekiedy decydowali się na przekazanie swojej biblioteki lub jej części do zbiorów szkolnych i tym sposobem pęczniał dział medyczny w kolekcji gimnazjalnej.

Jednym z takich darczyńców, którego możemy zidentyfikować dzięki jego znakom własnościowym był Jacob Gottlieb Silber. Silber pochodził ze znaczącej elbląskiej rodziny, której członkowie należeli do Rady Miejskiej, zajmowali się kupiectwem, a w XIX w. również przemysłem, a także działalnością literacką czy kulturalną. Jacob Gottlieb Silber jest notowany w metryce Gimnazjum Elbląskiego w roku 1751 jako uczeń klasy siódmej (czyli najniższej nielicząc tzw. germaniki, w której uczono czytać i pisać po niemiecku). Urodził się zatem zapewnego ok. 1744. Po ukończeniu nauki gimnazjalnej, prawdopodobnie w roku 1764 rozpoczął studia medyczne w Getyndzie, gdzie spędził dwa i pół roku. W 1767 jest notowany w metryce uniwersytetu w Strassburgu, z uwagą, że zamieszkiwał w owym czasie na stancji u niejakiej Madame Demuth. Następnie kontynuował naukę na uniwersytecie w Frankfurcie nad Odrą, gdzie w 1769 r. złożył dysertację z zakresu położnictwa:

O pewnej specjalnej metodzie szybkiego odwracania nieprawidłowo umieszczonego płodu. Obrona pod przewodnictwem Petera Immanuela Hartmanna. Druk ze zbiorów elbląskich SD.XVIII.216.

Jacob Gottlieb Silber nabywał głównie nowe książki. Z jego zbiorów pochodzi na przykład trzytomowe wydawnictwo dzieł medycznych znanego lekarza drugiej połowy XVIII w., Paula Gottlieba Werlhofa, lekarza dworu hanowerskiego wydane w 1775 (tom I i II) i 1776 (tom III). Silber kupił te książki już w 1776, co wiemy, dzięki temu, że podawał datę obok rękopiśmiennego ekslibrisu umieszczanego na wyklejce oprawy:

Innym pochodzącym z Elbląga medykiem, którego książki trafiły do biblioteki gimnazjalnej, był Daniel Gottfried Kanngiesser. Metryka Gimnazjum Elbląskiego notuje go jako ucznia klasy siódmej w 1759 i notuje, że był synem „Daniela Gottfrieda Kanngiessera, aptekarza i członka społeczności”. Jego dalsze losy pokazały, że miał kontynuować zawód ojca. Po ukończeniu gimnazjum udał się, podobnie jak nieco starszy od niego Silber, na studia w Getyndzie, później zaś przeniósł się do Halle, gdzie publicznie obronił rozprawę o gorączkach na stopnień doktora 18 maja 1778 r.

O pokrewieństwie ostrych gorączek. Dysertacja, którą Kanngiesser obronił 18 maja 1778 r. w Halle. Karta tytułowa egzemplarza z biblioteki Uniwersytetu Alberta Ludwika we Fryburgu. W zbiorach elbląskich nie ma egzemplarza tej rozprawy.

Kanngiesser zmarł młodo w wieku ok. 30 lat w 1782 r. Litterarische Nachrichten von Preussen, czasopismo literackie pod redakcją Johanna Friedricha Goldbecka, tom z 1783 r. zawiera krótką notatkę o śmierci Kanngiessera, w której wspomniano, że „na łożu śmierci przekazał swoją znaczącą kolekcję minerałów, którą sam uzbierał w Getyndze i okolicznych rejonach, bibliotece Gimnazjum”. Nie wiemy czy w spadku przekazał także książki. Wydaje się, że raczej nie, ponieważ woluminy z jego znakiem własnościowym – rękopiśmiennym ekslibrisem, posiadają również znaki Nathanaela Georga Landa. Poniżej przykład z "Anatomische Tabellen" J. A. Kulmusa: ekslibris Kanngiessera na karcie ochronnej i znak Landa na karcie tytułowej:

Land również pochodził z Elbląga i był nieco młodszy od Kanngiessera. Metryka gimnazjana notuje go w roku 1762 r. Odmiennie od naszych pozostałych bohaterów, Land nie wybrał kariery medycznej, lecz został prawnikiem. Był również właścicielem podelbląskiej wsi Stoboje. W jaki sposób książki Kanngiessera trafiły do jego biblioteki? Prawdopodobnie przez koligacje rodzinne – żona Landa była bowiem z domu Kanngiesser. Wydaje się zatem, że po śmierci Kanngiessera w 1782 r. tomy wróciły do rodziny i znalazły się w bibliotece gimnazjalnej jako część znaczącej donacji Landa.

Książki Silbera, Kanngiessera i Landa to tylko wybrane świadectwa troski dawnych uczniów o bibliotekę Gimnazjum. Są one także śladami ważnej kulturotwórczej roli takich grup społecznych jak lekarze, aptekarze, kupcy czy urzędnicy, roli, która zresztą była podejmowana także w następnych dziesięcioleciach przez członków tych grup zawodowych w Elblągu. Dobrym przykładem może być znacząca grupa książek medycznych z końca XIX i początku XX w. ofiarowana wówczas już Bibliotece Miejskiej przez lekarza dr Isidora Laudona. 

Bez zaangażowania różnorodnych donatorów w rozwój miejskiej książnicy, jej zbiory z całą pewnością byłyby uboższe. Dziś zaś dają nam wgląd nie tylko w biblioteczne polityki elbląskiego gimnazjum, ale także w charakter zbiorów prywatnych dawnych elblążan.