„Konserwacja zabytkowych czasopism i gazet ze zbiorów Biblioteki Elbląskiej”: projekt - problemy konserwatorskie - badania

Celem naszego projektu jest konserwacja zachowawcza najcenniejszej części zbioru zabytkowych czasopism Biblioteki Elbląskiej, zawierającej czasopisma wydane do 1800 roku (144 tytuły w  1163 woluminach), a także jednego tytułu najważniejszej XIX-wiecznej gazety elbląskiej (5 wol.).

Starodruczną część zbioru czasopism stanowią głównie roczniki, które w swej formie przypominają inne książki XVIII-wieczne. Ich oprawy są analogiczne do opraw XVIII-wiecznych książek (półskórki, oprawy papierowe lub pergaminowe). Wysokie zanieczyszczenie księgozbioru, związane z jego burzliwymi dziejami jest generalnie największym jego problemem. Wpływa ono istotnie na estetykę druków, lecz ma również zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa ich przechowywania. Stan zachowania woluminów jest bardzo zróżnicowany. Egzemplarze XIX-wiecznej gazety „Elbinger Zeitung” (5 wol.) stanowią odrębne zagadnienie konserwatorskie. Inne są zarówno użyte materiały jak i forma tych gazet. Papierowym podłożem tych czasopism nie jest już papier czerpany z surowca szmacianego, lecz papiery powstałe w produkcji maszynowej, posiadające inny skład włóknisty (w tym już masy drzewne), przeklejone innymi klejami (kleje syntetyczne, kalafoniowe), co ma wpływ na znaczące różnice stanu zachowania. Technologiczne zmiany w produkcji papieru przyczyniły się do powstania charakterystycznych zniszczeń, których przyczyną jest obniżony odczyn pH. Powoduje on zmiany fizykochemiczne skutkujące depolimeryzacją łańcuchów celulozy, prowadzącą dalej do znacznego obniżenia a nawet utraty własności wytrzymałościowych (kruchość arkuszy) oraz zmian optycznych (silnego zażółcenia kart). Dodatkowym czynnikiem przyspieszającym uszkadzanie papierów jest duży format arkuszy (ok. 36 x 48 cm) utrudniający manipulowanie nimi.

W ramach naszego projektu ustalenie odpowiedniej metodyki prac konserwatorskich poprzedzone jest specjalistycznymi badaniami. Zaproszeni przez nas specjaliści wykonali następujące badania:

1. Analizę archeometryczną papierów przeprowadzili dr Jolanta Czuczko i dr Tomasz Kozielec – specjaliści z Zakładu Konserwacji Papieru i Skóry UMK w Toruniu. Analiza obejmowała następujące badania: odczynu pH, składu włóknistego, stopnia zwilżalności papierów, rodzaju i stopnia przeklejenia, badania kolorymetryczne, ocena własności wytrzymałościowych, analiza cech strukturalno – wymiarowych, skład pierwiastkowy.

2. Analizę światłotrwałości przeprowadził dr hab. Tomasz Łojewski z Katedry Chemii Nieorganicznej AGH w Krakowie. Do analizy światłotrwałości papieru zastosowana została metoda microfedometrii - nowatorska technika analityczna stosowana do oceny stanu zachowania zabytkowego papieru, monitorowania skuteczności zabiegów konserwatorskich i precyzyjnego określenia zasad profilaktyki w dalszym przechowywaniu i użytkowaniu zabytków.